ŞEBNEM ATEŞIN/SAIR ELİF KIZIL – Türk olgun insanları, 2. Millî Arktik Araştırı Fen Seferi kapsamında 24 ayrımlı örnekleme noktasında zooplankton, fitoplankton örneklemeleri, denizdeki kirleticilerin belirlenmesi, deniz suyu fiziki parametrelerinin takibi, mikroplastik kadar konularda denizel alanda, cevvi kirlilik gözlemleri, meteorolojik gözlemler, sefine ticaret rotalarının çevreye etkileri, bahir buzlarının gözlemlenmesi ve deniz memelerinin takibi konularında yaptıkları çalışmaları Arktik Okyanusu’na taşıdı.

Cumhurbaşkanlığı himayelerinde, Uran ve Uygulayım Bilimi Bakanlığı uhdesinde, TÜBİTAK MAM Polar Araştırmaları Enstitüsü koordinasyonunda gerçekleştirilen 2. Ulusal Arktik Araştırı Olgun Seferi, Türk marifet insanlarının kuzeydeki laboratuvar çalışması oldu.

Türk bilgelik insanları, sefer kapsamında Arktik Okyanusu’nda iklim değişikliğine illet olan faktörleri araştırıyor.

“Kirleticilerin kaynaklarını belirleyebilirsek abuhava kriziyle mücadele etmek elan cılız olacak”

Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Yer Mühendisi Akademisyen Doç. Dr. Fatma Öztürk, AA muhabirlerine yaptığı açıklamada, Arktik bölgesinin dünyanın ayrıksı bölgelerine göre 2-3 itmam elan fazla toptan ısınmadan etkilendiğinin altını çizdi.

Araştırmalarda bunun sebeplerinden birinin de aerosol, yani ahali dilinde toz adı sunulan parçacıklardan, kaynaklandığının ortaya konulduğunu kaydeden Öztürk, 40 sene içerisinde bu toz parçacıklarının çabuk ısınmaya katkısının yüzdelik 0,3 basamak olduğunun belirlendiğini dile getirdi.

Öztürk, “Aerosolu havada asık halde bulunan kirleticiler namına adlandırmak tür. Gücük ömürlü iklim baskılayıcıları adına birlikte adlandırılabiliyor. Aerosoller, kimyasal kompozisyonun dahi toptan ısınmadaki etkilerini belirleyen bileşenlerinden biri. İçinde kâin kişmiri karbon kendisine adlandırdığımız güneş ışığını absorbe ederek sıcaklığın artmasına sebep olurken, içinde mevcut sülfat miktarı ışığı dağıtarak global ısınmanın tüm tersi yönünde küresel soğumaya etmen oluyor.” ifadelerini kullandı.

Doç. Dr. Öztürk, alelhusus akıbet yayınlanan arsıulusal iklim değişikliği siyasal raporunda, örgensel karbonun bazı durumlarda ısınmaya ara sıra durumlarda ise soğumaya etken olduğunun ortaya konulduğunu, dolayısıyla organik karbonun kimyasal kompozisyonunun, yani ne bileşenlerin ısınmaya, hangilerinin soğumaya etken olduğunun belirlenmesinin iklimle ilgilendiren olarak gelecek yıllarda yapılacak projeksiyonlarda haddinden fazla büyük önem kazandığını vurguladı.

Bu projedeki amaçlarının, Arktik bölgede, kayırıcı planda uzvi karbon elektron maddenin içerisini oluşturan organik karbonun hangi bileşenlerden meydana geldiğini bulabilmek olduğunu kaydeden Öztürk, “Bunu bulduktan bilahare da bu bileşenlerin ne kaynaklarla bu bölgeye ya birlikte atmosfere taşındığını ve atmosfere saldığını sınırlamak önemli.

Dolayısıyla bu topladığımız elektron bap örnekleriyle geçmiş kimyevi kompozisyonu belirleyip, sonraları bile kâh modellerle ne albeni akımlarıyla kirletildiğini ve buraya taşındığını belirleyebilmek temel. Eğer kirleticilerin kaynaklarını belirleyebilirsek, o kaynakları arama altına kabul etmek ve abuhava kriziyle çabalamak elan mahdut olacak.” değerlendirmesinde bulundu.

Öztürk, Arktik bölgede yapılan çalışmalarda, kirletici kaynaklarının değişik olduğunu belirterek, şöyle bitmeme etti:

“Kirliliğin bu bölgeye 1900’lü yılların başından bu yana mufassal mesafeli taşınım ile geldiğini görüyoruz. En muhteşem kaynakların ortada Kuzey Avrupa ve Rusya var. Dolayısıyla gelgel hareketleriyle yahut okyanus taşınımıyla bu bölgeye mevrut kirleticiler burada kümeli durumda.

Halihazırda kullanılmamış gelen kirleticiler birlikte var ve bir vakitler birlikte müterakim olanlar bahis konusu. Bu küresel abuhava değişikliğiyle ya da global ısınmayla beraber alaz arttıkça, eriyen buzlarda, buzullarda evet bile bellek içerisindeki uzvi kirleticiler çevreye salınmaya başlandı. Bu bile zait tıpkı salınım kaynağı oluşturdu. Bizim gemide bulunma amaçlarımızdan biri haddizatında okyanusun ölçüm yaptığımız kirliliğe ne büyüklüğünde kirletici hakikat oluşturduğunu belirleyebilmek.

Dalgalarla havaya müdahil deniz tuzlarının içerisinde bu kirleticilerin kısaca 60 bin intaç zenginleştirdiğini ortaya koyuyor. Okyanus üstelik çıktı tıpkı kirletici hakikat yerinde. Burada gözlemlediğimiz filtreleme sistemimizdeki en madun süzgeç elektron görmemizin sebeplerinden biri okyanusun kendisi benzer. Biz bunları vacip analizleri yaptıktan ve hava hareketleriyle birleştirdikten sonraları ortaya çıkaracağız.”

“Seferde 24 istasyonda düzentileme etme fırsatı bulduk”

2. Millî Arktik Ilmî Araştırma Seferi’nde çevresel izlem projelerini yürüteç TÜBİTAK MAM Polar Araştırmaları Enstitüsü’nden Dr. Atilla Yılmaz ise seferde yaptıkları projelere gemiyle debi anından itibaren başladıklarını anlatım etti.

Örnekleme noktalarından deniz suyu örnekleri aldıklarını ve bu örneklerde muhtelif parametrelere baktıklarını dile getiren Yılmayan, “Bunun dışında suda yaptığımız enstantane ölçümler var, çözünmüş oksijen, alev, iletkenlik kabilinden parametreler da sonuçları değerlendirmemize havari oluyor. Dünyada oksijenin mefret benzeri kısmı okyanuslardaki fitoplanktonlardan kaynaklanıyor ve bunun sunu çarpık çurpuk göstergesi da bünyelerinde bulundurdukları klorofil, şüphesiz kim bitkilerde klorofil rengi veriyorsa bizde aslında ölçtüğümüz klorofil miktarından onun yoğunluğuna dair düşünüm edinebiliyoruz.” yorumunu yaptı.

Yılmayan, “Şimal polar bölgesinde Barents Denizi kabilinden nazik benzeri alanda çalışıyoruz. Burada hakeza balaban bire bir alanı rastgele antlaşma müdrike ölçümler alarak çalışmamız olanaklı değil, zımnında yaptığımız bu ölçümleri uydu verileriyle karşılaştırıp açıktan algılama verileriyle karşılaştırarak tıpkı eşleşme yapıyoruz. Bu sayede hem bu modellerin doğruluğunu artırıyor, hem birlikte henüz degaje tıpkısı alanda vukuf sahibi olabiliyoruz.” ifadelerini kullandı.

Kere kapsamında yaptıkları çalışmalarda seçme örnekleme noktasından bahir suyu örnekleri aldıklarını ve bu örneklemelerin tıpkısı kısmına cani konu miktarını anlamak için suda askıda filtreleme işlemi yaptıklarını rapor eden Yılmayan, “Alınan örneklerde klorofil miktarları, yüzey suyundaki kırıcı metaller ve sudaki mecmu organik karbon miktarını belirlemeyi amaçlıyoruz.

Toplanan örnekleri soğuk şartlarda vikaye ediyoruz. Kez bitimi itibarıyla 24 istasyonda düzentileme yapma fırsatı bulduk, örneklerimizi Türkiye’bile laboratuvarda analiz etmeye başlayacağız. Katıksız namına bu analizlerin tamamlanması aceleci aynı proses değil. Bu çalışmaların sonuçlanması, değerlendirilmesi ve raporlanması aylar matlup tıpkı süreç.” diye konuştu.

“İklim değişikliğine faktör olan genişlik iri faktörlerinden biri kayırıcı kaynaklı etkiler”

Antarktika’ya nazaran Arktik bölgede elan aşkın koca faaliyetinin olduğunu ve bu sebeple bölgenin henüz fazla çevresel yük altında kaldığının altını çizen Yılmayan sözlerini şöyle sürdürdü:

“Sadece herif faaliyetleri olmasa da, okyanus akıntıları ve atmosfer hareketleriyle kirleticilerin kutup bölgelerine taşınmasından muzdarip olduğu düşünüldüğünde, burada kirleticilerin varlığı söz konusu.

Antarktika’daki gibi tıpkı düz burada bulunmayan ve burada korkulu aynı gemi trafiği var ayrıca kıyısal alanlarda ayrımlı ülkelere ait şehirler var. Tığ aldığımız örneklerde ölçeceğimiz bunaltıcı metal konsantrasyonlarıyla bu kayırıcı kaynaklı etkiyi de yok etmek istiyoruz. Yaptığımız bilcümle icraat dönüp dolaşıp abuhava değişikliğine bağlanıyor.

İklim değişikliğine etken olan sunu şişman faktörlerden biri herif kaynaklı etkiler diyebiliriz. Aldığımız örnekler laboratuvarda incelendikten sonraları sonuçlarda kayırıcı kaynaklı etkiyi kıyıya yaklaştıkça kategorik şekilde gözlemlemeyi bekliyoruz, benzer şekilde kıyıdan okyanusa açıldıkça bile daha düşük seviyeler ölçmeyi umuyoruz.”

Arktik bölgede kirletici seviyesi ve dağılımını büyütmek üzere örnekleme ve icraat yaptıklarının altını çizen Yılmayan, “İnsan faktörlü etkinin hem coğrafi kendisine mail olması hem birlikte elan ince süredir gerçekleşmesi sebebiyle eş etkisini henüz yüksek seviyelerde ve henüz serbest bir alanda bulmayı planlıyoruz.

‘Organik kirleticiler’ adını verdiğimiz kirletici grubu ve okkalı metaller bahir ekosisteminde fitoplanktondan başlayan besin zincirinden predatörlere büyüklüğünde mütezayit miktarlarla vücutta birikiyor. Alelhusus bu bölgelerden avlanan balıkların bütün dünyaya ulaştırıldığı düşünüldüğünde, buradaki kirliliğin seviyelerinin ve kaynaklarının belirlenmesi açısından heybetli tıpkısı husus.” değerlendirmesinde bulundu.

“Arktik Okyanusu’nda bilimsel emek yapmak iri imkan”

2. Millî Arktik Ilmî Araştırma Seferi Bilimden Sorumlu Kez Lider Yardımcısı Prof. Dr. Ersan Başar birlikte Arktik Okyanusu’nda ilmî faaliyet yapmanın balaban benzeri imkan olduğunu ifade ederek “Bura daha geçmiş say yaptığımız alanların çok dışında ayrımsız düz. Canlılar, daraç organizmalar ve yaşam şartları haddinden fazla değişken bu sebeple selen insanları amacıyla burada bilimsel say açmak iri tıpkı vesile.” diye niteleyerek konuştu.

Çeşitli projeleri bulunduğunu kaydeden Başar, “Fitoplankton ve zooplanktonların tespitinin yapılması aynı prodüktivite çalışması, bu konu haricinde özge tıpkı konumuz kirlilik üstüne çalışmalarımız var. Pah pislik, hidro karbonlardan oluşan kirlilikler üzerine bahir ortamında almış olduğumuz örneklerde kirleticilerin tespiti yapılarak ortamda mevcut kirleticilerin alansal dağılımını çıkarmaya çalışıyoruz.” dedi.

Daha geçmiş seferde bir bölgelerden aldıkları örneklerin olduğunu ifade fail Başar, önceki yıllarda yapılanlar ve henüz ahir yıllardaki örneklemelerin hepsini tıpkısı araya koyduklarında az buçuk serisi oluşturarak dağılımları daha ongun görebileceklerini belirterek, “Bahir çalışmaları zamana kapalı ve mufassal soluklu çalışmalar, bu aldığımız veriler de bu çalışmaların temelini oluşturuyoruz.” ifadesini kullandı.

81 kuzey enlemini geçtikten bilahare aldıkları örneklemelerde fener özellik miktarının çokça birkaç olduğunu ve Svalbard’a ( Norveç’e merbut takımada) akla yatkın güneye indiklerinde çok dokunaklı oranda kopepod (kürek ayaklı sınıfından benzeri zümre uzviyet) olduğuna dikkati çeken Prof. Dr. Başar, “Örnekleme yaptığımızda çok sayıda kıpkırmızı bire bir kopepod topluluğuyla karşılaştık. Bu çokluk haddinden fazla çok, bu durum suyun verimliliği ile birlikte müteallik fakat bu çalışmaları Türkiye’birlikte bilimsel namına sürdüreceğiz.” değerlendirmesinde bulundu.